Η διοικητική οργάνωση της Καβάλας το 1870-71 κατά την ύστερη Οθωμανική περίοδο

γράφει ο

Γιώργος Μπατζακίδης 

*Ιστορικός Ερευνητής

 

Βρισκόμαστε στο έτος 1870-71 στην Καβάλα (Kavala) κατά την ύστερη Οθωμανική περίοδο.

 

Η Καβάλα όπως και η Ξάνθη βέβαια, κατά την διάρκεια του τέλους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί αγαπημένο μου πεδίο ερευνών και στην παρούσα έρευνα θα σας παρουσιάσω στοιχεία από  την πιο έγκυρη επιστημονικά ιστορική πηγή που δεν είναι άλλη από την Οθωμανική Επετηρίδα (Σαλναμέ/Salname) και συγκεκριμένα του έτους Εγίρας 1287/1870-71.

 

Πρόκειται για μια συνολική προσπάθεια ερευνών και μεταφράσεων των Οθωμανικών Επετηρίδων που συστηματικά μελετώ τα τελευταία πέντε χρόνια κυρίως για την Ξάνθη, την Καβάλα, την Κομοτηνή, αλλά και για ολόκληρη την σημερινή περιφέρεια της Α.Μ.Θ. πάντοτε με την αμέριστη βοήθεια του αξιοσέβαστου συνεργάτη μου, Θεολόγου αποφοίτου του Islamic University of Medina της Σαουδικής Αραβίας του Ισλάμ κ. Σεντάτ Καράνταη (Sedat Karadayı Hoca, Müderris, İlahiyatçi) και αφορούν τα έτη από το 1870 έως το 1900 με πολλά και άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία.

 

Οι Οθωμανικές επετηρίδες/Σαλναμέδες, θεωρούνται πρωτόλειες πηγές μιας και η έκδοσή τους γινόταν κάθε τέλος του έτους από την κεντρική διοίκηση. Μάλιστα, στο τέλος κάθε επετηρίδας όταν και όποτε χρειαζόταν, συμπλήρωναν τις παραλείψεις με τον τίτλο NOT, δηλαδή σημειώσεις.

 

Οι σημειώσεις αυτές, αφορούν τυχόν λάθη, μεταθέσεις αξιωματούχων, αλλαγή του Καϊμακάμη, θανάτους Ιμάμηδων και επιφανών προεστών μουσουλμάνων και χριστιανών, παρασημοφορήσεις διοικητικών και στρατιωτικών αξιωματούχων κ.α.

 

Έτσι, έχουμε και πολλές σημαντικές πληροφορίες στο τέλος της κάθε επετηρίδας για τον κάθε καζά (kaza) ξεχωριστά, εκ του Σαντζακίου (Sancak) απ' όπου προέρχεται, το οποίο υπαγόταν στο εκάστοτε Βιλαέτι (Vilayet).

 

Στη συγκεκριμένη λοιπόν επετηρίδα του Οθωμανικού έτους 1287/1870-71, θα δούμε την διοικητική οργάνωση της Καβάλας ως Νομό και αναφέρεται ως Καβάλα Καζασι (Kavala Kazası) η οποία τότε ήταν η πρωτεύουσα του Νομού, αλλά και ως το κέντρο της πόλης, Καβάλα Κασαμπά (Kavala Kasaba) που ήταν μια διοικητική υποδιαίρεση και υπαγόταν στο σύνολο του Καζά.

 

Από το επόμενο έτος, το 1877, θα παρατηρήσουμε ένα κενό εκδόσεων των Οθωμανικών επετηρίδων για μερικά έτη και τούτο το γεγονός πιθανόν να οφείλεται στον Ρωσσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878.

 

Δεν θα σας κουράσω με περιττές και εξειδικευμένες πληροφορίες, γι’ αυτό ακριβώς θα σας παρουσιάσω ευθύς αμέσως τα άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία που προκύπτουν από τις μεταφράσεις των Οθωμανικών αρχείων και παρουσιάζονται στο φως της ιστορίας της Καβάλας για πρώτη φορά.  Θα ξεκινήσω δίνοντας μερικές πληροφορίες από την κεντρική διοίκηση του Βιλαετίου της Θεσσαλονίκης το έτος Εγίρας που αναφερόμαστε το 1287, δηλαδή το δικό μας 1870-71.

 

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

(MECLİS-İ İDARE-İ SELANİK VİLAYETİ)

ΒΑΛΗΣ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΣΑΜΠΡΗ ΠΑΣΑΣ.

ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΧΑΤΖΗ ΜΕΧΜΕΤ ΣΑΚΗΠ ΕΦΕΝΤΗ.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΝΤΕΦΤΕΡΙΩΝ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΕΦΕΝΤΗ.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΜΟΧΑΜΕΝΤ ΤΖΕΝΑΝ ΜΠΕΗ.

ΜΟΥΤΑΣΑΡΙΦΗΣ ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΑΓΚΙΑΧ ΕΦΕΝΤΗ. 

ΜΟΥΦΤΗΣ ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΙΜΠΡΑΧΗΜ ΜΠΕΗ.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ  ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΝΕΟΦΥΤΟΣ. 

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΑΧΜΕΤ ΣΑΚΗΠ ΕΦΕΝΤΗ.

ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΔΙΕΡΜΗΝΕΑΣ ΒΙΛΑΕΤΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΜΙΧΑΗΛ ΕΦΕΝΤΗ.

 

ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΚΑΖΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ (ΤΟΥ ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΥ ΔΡΑΜΑΣ) ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΕΓΙΡΑΣ 1287/1870-71). 

 

Ο ΚΑΙΜΑΚΑΜΗΣ (KAYMAKAM REİS) ΟΜΕΡ ΣΕΡΙΦ ΜΠΕΗ.

ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΙΜΑΚΑΜΗΣ (NAİB) ΑΜΠΝΤΟΥΡΑΧΜΑΝ ΝΙΓΙΑΖΗ ΕΦΕΝΤΗ.

ΜΟΥΦΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΖΑ (MÜFTÜ) ΑΛΗ ΛΟΥΤΦΙ ΕΦΕΝΤΗ.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΖΑ (MİTROPOLİT) ΚΕΝΟ ΟΝΟΜΑ.

 

ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΙΜΑΚΑΜΙΟΥ (ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ) 5ΜΕΛΕΣ

 

ΠΡΟΕΔΡΟΣ (REİS) (Ο ΚΑΙΜΑΚΑΜΗΣ) ΟΜΕΡ ΣΕΡΙΦ ΜΠΕΗ.

ΤΑ ΜΕΛΗ (AZA) ΧΑΤΖΗ ΕΣΑΤ ΕΦΕΝΤΗ. ΑΡΙΦ ΕΦΕΝΤΗ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΓΑΣ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ ΕΦΕΝΤΗ.

 

 

ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΚΙΟΣΥΝΗΣ (ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ)  5ΜΕΛΕΣ.

 

ΠΡΟΕΔΡΟΣ (REİS) ΑΜΠΝΤΟΥΡΑΧΜΑΝ ΝΙΓΙΑΖΗ ΕΦΕΝΤΗ (NAİB).

ΤΑ ΜΕΛΗ (AZA) ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΕΦΕΝΤΗ. ΕΝΓΚΛΙ ΑΓΑΣ. ΜΠΙΟ ΑΓΑΣ.                                           

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ. ΜΕΧΜΕΤ ΕΦΕΝΤΗ.                                                                                                                                                                                            

                                                                                                                                   

ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ – ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

(Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΗΜΗΣ ΕΠΙΣΤΟΓΡΑΦΙΑΣ).

 

ΕΦΟΡΟΣ (ΠΡΟΕΔΡΟΣ) ΑΧΜΕΤ ΝΙΓΙΑΖΗ ΕΦΕΝΤΗ.

ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΕΠΙΣΗΜΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΑΓΡΑΦΙΑΣ ΜΑΧΜΟΥΤ ΕΦΕΝΤΗ.                                 

ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΜΟΥΣΑ ΕΦΕΝΤΗ.   

(ΑΡΜΟΔΙΟΣ) ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΑΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΡΑΣΙΜ ΕΦΕΝΤΗ.

 

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΖΑΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ (9ΜΕΛΕΣ)

 

ΔΗΜΑΡΧΟΣ (REİS) ΑΧΜΕΤ ΕΦΕΝΤΗ.

ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ (MUAVİN) ΑΜΠΝΤΟΥΛΧΑΛΙΜ ΕΦΕΝΤΗ.                                                                                    

ΤΑ ΜΕΛΗ (AZA) ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΜΑΧΗΡ ΕΦΕΝΤΗ. ΧΟΥΣΕΙΝ ΑΓΑ. ΝΤΙΝΟ ΕΦΕΝΤΗ. ΓΙΑΓΚΑΣΚΟ ΕΦΕΝΤΗ. ΒΑΣΙΛΚΟ ΑΓΑΣ.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΣΕΒΚΗ ΕΦΕΝΤΗ.

ΤΑΜΙΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΙΜΠΡΑΧΗΜ ΕΝΤΧΕΜ ΕΦΕΝΤΗ.

 

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΦΟΡΩΝ ΤΟΥ ΚΑΖΑ 3ΜΕΛΗΣ

 

ΠΡΟΕΔΡΟΣ. ΣΑΛΙΧ ΡΑΣΗΧ ΕΦΕΝΤΗ.

ΑΡΧΙΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ. ΑΧΜΕΤ ΤΕΒΦΙΚ  ΕΦΕΝΤΗ.

ΒΟΗΘΟΣ (REFİKİ),AXMET ΕΦΕΝΤΗ.

 

(Η ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΕΠΙΣΗΣ ΑΚΟΜΗ ΕΞΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΩΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥΣ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΤΩΝ ΑΠΟΘΗΚΩΝ).

 

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ

 

ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΑΡΜΟΔΙΟΣ  (ΠΡΟΕΔΡΟΣ) ΤΖΑΒΙΤ ΜΠΕΗ.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΓΙΑΝΚΟ ΕΦΕΝΤΗ.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΓΚΑΛΙΠ ΕΦΕΝΤΗ.

 

ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟΝ  (KARANTİNA HANE) ΚΑΒΑΛΑΣ

 

ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΡΟΥΣΤΕΜ ΕΦΕΝΤΗ.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΧΑΣΑΝ ΕΦΕΝΤΗ.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΙΑΤΡΟΣ (TABİP) ΚΑΖΑΛΗΣ ΕΦΕΝΤΗ.

ΛΙΜΕΝΑΡΧΗΣ (LİMAN REİSİ) ΜΕΧΜΕΤ ΚΑΠΟΥΔΑΝ.
 

Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ, ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΤΟΥ ΣΑΝΤΖΑΚΙΟΥ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1870-71

 

(DRAMA SANCAĞININ MİKDAR-İ HANE VE DÜKKAN VE EBNİYE-İ SAİRESİ SENE 1287).

 

 

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Αγαπητοί/τες φίλες και φίλοι, αναγνώστες και αναγνώστριες, όλα τα στοιχεία που σας παρέθεσα συμπεριλαμβανομένου και του πίνακα με τα υφιστάμενα κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά, δημοσιεύονται για πρώτη φορά στην ιστορία της Καβάλας και δεν έχουν ξαναμεταφραστεί από κανέναν ιστορικό ερευνητή. Φυσικά, υπάρχουν τα Γαλλικά Εταμπλί που έχουν δώσει μερικές αποσπασματικές πληροφορίες, μεταφρασμένες στα γαλλικά από τις επετηρίδες της Ανατολής (από τα Σαλναμέ δηλαδή), που κατά καιρούς έκανε χρήση και ο αείμνηστος Ιστοριοδίφης της Ξάνθης Θωμάς Εξάρχου, καθώς και άλλοι ιστορικοί ερευνητές, όμως η πρωτοτυπία της συγκεκριμένης έρευνας βρίσκεται στο γεγονός τη χρήσης πρωτογενούς υλικού, που ελπίζω θα αξιολογηθεί και από τους μελλοντικούς ερευνητές και ερευνήτριες. 

 

Οπότε, για μένα προσωπικά είναι ιδιαίτερα μεγάλη η χαρά και η τιμή να συνεισφέρω  κι εγώ με ένα μικρό λιθαράκι στην κατανόηση της τοπικής ιστορίας, παρουσιάζοντας στο κοινό της Καβάλας, και όχι μόνον ιστορικά στοιχεία, σημαντικές πληροφορίες ακόμη και από τα περιεχόμενα.  Επίσης και λεπτομέρειες με πραγματικά ονόματα ανθρώπων που έζησαν και πρόσφεραν μέσα από τις θέσεις που κατείχαν ή ακόμη και αν έκαναν κατάχρηση εξουσίας. Στη συνέχεια παραθέτω στοιχεία για τη  διοίκηση και τα αξιώματα, τις υπηρεσίες της εποχής, τα σπίτια και τα καταστήματα, τα δημόσια - κυβερνητικά και ιδιωτικά κτίρια, την οικονομική ανάπτυξη της πόλης αλλά και του τότε Νομού ολόκληρης της Καβάλας, τις ομοιότητες και διαφορές της σε σχέση με τους άλλους Καζάδες, καθώς και την απλή ζωή των πολιτών που έζησαν εκείνη την εποχή. 

 

Για μένα, που είμαι ένας καθαρά ρομαντικός ιστορικός ερευνητής, είναι σαν να ξαναζωντανεύει ένας ολόκληρος κόσμος, ένας πολιτισμός που κάποτε άνθισε, έζησε και χάθηκε στο πέρασμα των αιώνων όπως τόσοι άλλοι, όπως συνέβη σε όλες τις γνωστές αυτοκρατορίες του κόσμου. Έτσι μοιραία, την ίδια τύχη είχε και η Οθωμανική αυτοκρατορία, που εντελώς καρμικά, μαζί με την αυτοκρατορία των Αψβούργων ήταν δύο από τις τελευταίες αυτοκρατορίες.

 

Για εμάς τους σημερινούς πολίτες (κυρίως αναφέρομαι στους Ξανθιώτες) διότι η Καβάλα διέσωσε αρκετά και σημαντικά Οθωμανικά μνημεία, το μόνο που έχει απομείνει από την πάλαι ποτέ κραταιά Οθωμανική αυτοκρατορία ως πολιτισμική και πολιτιστική κληρονομιά, είναι σαφώς η ύπαρξη της ακμάζουσας Μουσουλμανικής μειονότητας, η αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών θρησκειών και πολιτισμών, που ως παράδοση σε τούτο τον ευλογημένο τόπο υπάρχει αιώνες τώρα, όπου χριστιανοί και μουσουλμάνοι ζούνε ειρηνικά με αγάπη, σεβασμό και αλληλοκατανόηση. Φυσικά μάρτυρες εκείνης της εποχής είναι και τα εναπομείναντα «μνημειακά κτίρια» που στέκονται πεισματικά όρθια, το ρολόι της κεντρικής πλατείας, τα ιστορικά τεμένη μας, καθώς και τα παλαιά νεκροταφεία, διάσπαρτα σε ολόκληρο τον Νομό, τα οποία από απλά μνήματα έχουν αλλάξει χαρακτήρα και με την ιστορικότητά τους μετατράπηκαν σε μνημεία. Είναι και αυτή λοιπόν, η ιστορική περίοδος, μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ξάνθης που οφείλουμε όλοι μας να σεβόμαστε και να αναδεικνύουμε. Διότι εάν θέλουμε να λογιζόμαστε ως πολιτισμένοι άνθρωποι, τότε θα πρέπει να ασπαζόμαστε στην πράξη το γεγονός ότι η ιστορία οφείλει και πρέπει να είναι δίκαιη.

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΠΗΓΕΣ

1.    S.V.E. Salname-i Vilayet-i Edirne Sene 1307 σελ. 238.

2.    S.V.E. Salname-i Vilayet-i Edirne Sene 1301 σελ. 141.

3.    S.V.S. Salname-i Vilayet-i Selanik Sene 1287 σελ. 1, 2.

4.     S.V.S. Salname-i Vilayet-i Selanik Sene 1287 σελ. 173

5.    Γεώργιος Φ. Μπατζακίδης «Χατζή Εμίν Αγά ο Μεγάλος Ευεργέτης της Οθωμανικής Ξάνθης», Ξάνθη, 2020, ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΤΟΥ ΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΗΣ ΞΑΝΘΗΣ (1870-2020).  σελ. 13,15.

6.       S.V.S.  Salname-i Vilayet-i Selanik Sene 1287 σελ. 74-75.

7.      S.V.E.Salname-i Vilayet-i Edirne Sene 1309 σελ. 180. (Σε τούτη την Επετηρίδα εμφανίζονται για πρώτη φορά τα περιεχόμενα).

 

ΛΕΞΙΚΑ – ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ.

1. ΤΟΥΡΚΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ, ΥΠΟ ΑΒΡΑΑΜ ΜΑΛΙΑΚΑ, ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ, 1876.
2. Τουρκοελληνικόν Λεξικόν Τόμοι Α’&Β’, Ιωάννη Χλωρού, Έκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, έν Κωνσταντινουπόλει, 1899.
3. OSMANLICA – TÜRKÇE ANSİKLOPEDİK, LUGAT, FERİT DEVELLİOĞLU, ANKARA,³⁴Baskı, 2020.
4. T.D.V. İSLAM ANSİKLOPEDİSİ.