γράφει ο
Κώστας Παπακοσμάς
Μου ζήτησαν φίλοι Καβαλιώτες περισσότερα στοιχεία, με αφορμή την ανάρτηση μου για την πλατεία Καπνεργάτη, όσον αφορά το μνημείο που γράφω με τα ονόματα των Καπνεργατών.
Αναρτώ την σχετική φωτογραφία και γράφω ένα χρονικό για το Καπνεργατικό κίνημα στην Καβάλα. Η ιστορία δεν είναι για τα μπαούλα και τα .. ράφια, είναι η ζωή μας. Η γνώση της μας κάνει καλύτερους ανθρώπους και μας οδηγεί να αποφεύγουμε λάθη.
Καλημέρα αγαπητοί συμπολίτες..
Ο Καπνός και η καπνεργασία τις πρώτες τρείς δεκαετίες του περασμένου αιώνα «σφράγισαν» καθοριστικά την κοινωνική , οικονομική αλλά και αυτοδιοικητική πολιτική στην πόλη της Καβάλας.
Καθόρισαν την πορεία αυτού του τόπου, μια πορεία που και σήμερα επηρεάζει τις ζωές των πολιτών της Καβάλας.
Στο σημείωμα αυτό καταγράφω ορισμένα γεγονότα από την πλούσια ιστορία του Καπνού, του συνδικαλιστικού κινήματος, του καπνεμπορίου, της καπνεργασίας αλλά και της κοινωνικής ζωής της πόλης εκείνη την εποχή.
Πριν 110 χρόνια τον Μάιο του 1913 ξεσπά απεργία καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη, η οποία επεκτάθηκε αμέσως στις καπνεργατικές πόλεις, Σέρρες και στην Καβάλα.
Τον Ιούνιο του 1914 σημειώθηκε μια νέα εργατική αναταραχή αυτή τη φορά στην Καβάλα, που είχε μεταβληθεί στο καπνικό κέντρο της Βόρειας Ελλάδας.
Ένα μήνα αργότερα 3.000 άνεργοι και πεινασμένοι εργάτες διαδήλωσαν μπροστά στο κτίριο της διοίκησης της πόλης όπου έσπασαν τα τζάμια του κτιρίου κάτι που επανέλαβαν αργότερα και στο δημαρχείο. Ο στρατός που κινήθηκε εναντίον τους πυροβόλησε στο ψαχνό και 14 διαδηλωτές έπεσαν νεκροί. Σε ένδειξη αλληλεγγύης απέργησαν και οι καπνεργάτες της Ξάνθης.
Μετά την εκδίωξη του βουλγαρικού στρατού το 1918, η ανάπτυξη της Καβάλας είναι αλματώδης. Οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, το 1922 διπλασιάζουν τον πληθυσμό της.
Οι εταιρείες καπνού που ξεπερνούν τις 50, διαθέτουν πάνω από 160 καπναποθήκες και απασχολούν 14.000 εργάτες, δηλαδή τους μισούς καπνεργάτες της Ελλάδας. Οι καπνεργάτες οργανώνονται σε δυο σωματεία, την Καπνεργατική Ένωση Καβάλας (ΚΕΚ) και την Πρόοδο.
Το 1926, το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών (ΤΑΚ) αποφασίζει την κατοχύρωση του επαγγέλματος των καπνεργατών, την υγειονομική τους περίθαλψη και την επιδότηση των ανέργων.
Οι καπνεργάτες έχουν δυο εκπολιτιστικούς συλλόγους, τον «Αισχύλο» και τον «Εργατικό Αστέρα» και εκδίδουν τις σατιρικές εφημερίδες «Κύμα» και «Ζιζάνιο».
Η κρίση πλήττει την πόλη. Το μεροκάματο μειώνεται στις 27 δρχ. για τις γυναίκες και στις 50 δρχ. για τους άντρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο αντίκτυπος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 1929 που ξεσπά στην Ελλάδα δυο χρόνια αργότερα.
Το 1931 τα καπνά μένουν απούλητα, σαπίζουν στα σπίτια των παραγωγών. Αυτό επαναλαμβάνεται για δυο χρόνια ακόμα. Πολλά καπνομάγαζα κλείνουν, χρεοκοπούν και οι εργάτες μένουν άνεργοι. Η οικονομία της χώρας παραλύει. Η χρυσή εποχή του καπνού πέρασε. Το κράτος ανέλαβε να εξαγοράσει σε χαμηλές τιμές ορισμένη ποσότητα καπνών, ενώ αλλά κάηκαν.
Πριν 90 χρόνια το 1933, οι καπνέμποροι εισάγουν την απλή επεξεργασία, την τόγκα, για την οποία οι γυναίκες επαρκούν.
Οι άντρες απολύονται. Με πολυήμερες καταλήψεις οι καπνεργάτες πετυχαίνουν ισότιμη συμμετοχή των αντρών στην τόγκα και κατοχύρωση του επαγγέλματός τους.
Μια άλλη πτυχή του καπνεργατικού κινήματος στην Καβάλα ήταν η μετεγκατάσταση ολόκληρων οικογενειών στη περιοχή του Κιλκίς το 1933.
Αιτία η οικονομική ανέχεια της εποχής, που ακολούθησε το οικονομικό κραχ του 1929, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις η ..αγωνιστική δράση των ανθρώπων αυτών.
Θα αναφέρω ορισμένα στοιχεία μέσω των δημοσιευμάτων του τύπου της εποχής εκείνης. Τα «Πρωινά Νέα» του Περικλή Μπακλαβά αναφέρονταν από τα τέλη του 1933 στο γεγονός εκείνο. Διακόσιες οικογένειες , αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης, τα μεροκάματα λιγοστά και οι ανάγκες πολλές.
Τα Υπουργείο Γεωργίας πήρε τότε την απόφαση να δώσει κλήρο και σπίτια σε Καβαλιώτες που θα αποφάσιζαν να πάνε στις περιοχές Αμάτοβο και Αρτζάν Κιλκίς.
Τον Ιανουάριο του 1934 έγινε σύσκεψη στα γραφεία του Πανεργατικού Κέντρου και κληρώθηκαν οι πρώτες 20 από τις 200 οικογένειες . Στις 21 Μαρτίου του 1934 αναχώρησαν οι πρώτες 22 οικογένειες. Τα αυτοκίνητα της Δ. Μοίρας Στρατού που είχε έδρα την Καβάλα, είχαν αναλάβει να μεταφέρουν μέσω Δράμας για Θεσσαλονίκη τις οικογένειες αυτές.
Το γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης καλούσε, μέσω του τύπου, τους ενδιαφερόμενους να εκδώσουν ατομικά βιβλιάρια ταυτότητας και ανέφερε ότι είχαν γίνει τα πρώτα αγροτόσπιτα που στέγαζαν τις οικογένειες.
Το έτος 1936 ήταν καθοριστικό για τους καπνεργάτες όχι μόνο της Καβάλας αλλά ολόκληρης της Μακεδονίας. Τα αποτελέσματα του οικονομικού «κραχ» ήταν εμφανή και οι καπνεμπορικές επιχειρήσεις μείωναν ολοένα το προσωπικό θέλοντας ταυτόχρονα να περιορίσουν και το κόστος επεξεργασίας του καπνού.
Τον Απρίλιο του 1936 συνήλθε στην Θεσσαλονίκη μέσα σε ενωτικό κλίμα το πρώτο πανκαπνεργατικό συνέδριο, από το οποίο προέκυψε μια νέα ομοσπονδία, Η Πανελλαδική Καπνεργατική Ομοσπονδία η οποία ένωσε όλες τις παλαιότερες. Αποτέλεσμα του ενωτικού κλίματος που δημιουργήθηκε ήταν η μεγάλη απεργία των Καπνεργατών της Μακεδονίας τον Μάιο του 1936.
Η απεργία είχε ξεκινήσει στα τέλη Απριλίου κορυφώθηκε όμως στις 9 Μαΐου όταν κηρύχθηκε γενική απεργία στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ο απεργιακός εκείνος αγώνας άφησε πίσω του νεκρούς και τραυματίες αφού οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις της Χωροφυλακής ακόμα και του Στρατού ήταν σφοδρές.
Στην Καβάλα η απεργία κηρύχθηκε στις 4 Μαΐου και καπνεργάτες εγκατέλειψαν τα καπνεργοστάσια. Ο εμπορικός κόσμος της πόλης και οι επαγγελματίες ήταν στο πλευρό τους ζητώντας την ικανοποίηση των αιτημάτων των εργατών.
Οι εφημερίδας της Καβάλας έγραφαν : … συμπαραστεκόμενος στην απεργία «Μυριάκις ετονίσθη από των στηλών τούτων επι πέντε και πλέον έτη, ότι επιβάλλεται η ρύθμισις των σχέσεων εργασίας και κεφαλαίου δια της επεμβάσεως του κράτους. Δυστυχώς όμως το κράτος δεν ηθέλησε να παρέμβη δια την επίλυσιν του γιαγαντιαίου τουτου κοινωνικού προβλήματος, δια της εκκρεμότητος του οποίου υπέθαλπετο καταφόρως η εκμετάλλευσις του εργατικού ιδρώτος..» .
Στην Καβάλα σημειώθηκαν επεισόδια αν και η Χωροφυλακή , το έφιππο τμήμα της αλλά και ύλη ιππικού είχαν «καταλάβει» στην κυριολεξία την πόλη , βρίσκονταν έξω από τα καπνομάγαζα και τα δημόσια κτίρια.
Η δικτατορία του Μεταξά «στραγγάλισε» το καπνεργατικό κίνημα. Ο πόλεμος η κατοχή, η μεταεμφυλιακή Ελλάδα έδωσαν την χαριστική βολή . Τα καπνεργοστάσια περιόριζαν την δραστηριότητα τους ενώ κάποια άλλα μετέφεραν τις δραστηριότητες τους στην Θεσσαλονίκη.
Η βελτίωση των μηχανικών μέσων επεξεργασίας του καπνού οδήγησε στην συνεχή συρρίκνωση αυτών που ασχολούνταν με την καπνεργασία. Από τις 48 εταιρείες που υπήρχαν στη δεκαετία του 1950 μειώθηκαν στην δεκαετία του 1980 στις 15.
Τα επόμενα χρόνια και μέχρι τις ημέρες μας το επάγγελμα του καπνεργάτη – καπνεργάτριας ήταν και είναι προς ..εξαφάνιση και λίγοι δούλευαν μερικούς μήνες τον χρόνο.
