γράφει ο
Μιχάλης Λυχούνας*
Από τις 28 Φεβρουαρίου έως τις 5 Μαρτίου ήταν προγραμματισμένες σε πόλεις της Αν. Μακεδονίας και Θράκης εκδηλώσεις για να τιμηθούν τα 80 χρόνια από τη σύλληψη και τον εκτοπισμό των Εβραίων της περιοχής από τις βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής, για να σταλούν κατ’ εντολή των ναζί στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα μέσω Βουλγαρίας και Δούναβη.
Στην Καβάλα οι τελετές μνήμης ολοκληρώθηκαν την Κυριακή 5 Μαρτίου. Στο εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης εψάλη μνημόσυνο (Ashkavah ή Hashkavah κατά τη σεφαραδίτικη παράδοση) από τον ραβίνο της Θεσσαλονίκης και ακούστηκαν ψαλμοί στα εβραϊκά από τη χορωδία της Ι.Κ. Θεσσαλονίκης παρουσία εκπροσώπων πολλών κοινοτήτων από την Ελλάδα. Ακολούθησαν σύντομοι χαιρετισμοί και κατάθεση στεφάνων.
Για πρώτη φορά στην τελετή συμμετείχαν πολίτες, οργανώσεις και φορείς από τη Βουλγαρία. Στον δημόσιο λόγο της η βουλγαρική πλευρά απεκδύεται των ευθυνών της για τη μοίρα των κοινοτήτων της Μπελομόριε (της Αν. Μακεδονίας και Θράκης, δηλαδή με την εξαίρεση μίας συνοριακής ζώνης στον Εβρο που παρέμεινε στον έλεγχο των Γερμανών), την οποία είχε προσαρτήσει την περίοδο της Κατοχής.
Βασικός ισχυρισμός παραμένει πως η Βουλγαρία προστάτεψε την εντός των παλαιών εδαφών εβραϊκή κοινότητα, ενώ για τη μοίρα των κοινοτήτων των νέων χωρών ουδεμία ευθύνη φέρει. Δεν γνωρίζω ελληνική κυβέρνηση που να έχει θέσει επισήμως το θέμα. Σε καμία πάντως εκδήλωση δεν έχει εκπροσωπηθεί το βουλγαρικό κράτος επίσημα.
Την κατάσταση φαίνεται να αλλάζει και πάλι η Ευρωπαϊκή Ενωση. Με την επιτυχή ένταξη των Αν. Βαλκανίων και την ανάπτυξη της Βουλγαρίας, η Καβάλα και η ευρύτερη περιοχή έχουν μεταβληθεί στον φυσικό χώρο υποδοχής επενδύσεων από τα μεσοστρώματα και ανώτερα στρώματα της Σόφιας και της Φιλιππούπολης ως υπαγορεύει η γεωγραφία και η αδιαφορία Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
Ανάμεσα στους ημι-μόνιμους κατοίκους της περιοχής είναι και Βούλγαροι υπήκοοι με εβραϊκές ρίζες. Αυτών η πρωτοβουλία υποκατέστησε τη δημόσια απουσία της Βουλγαρίας και ελπίζω να σπάσει τον τοίχο της σιωπής για τα οδυνηρά γεγονότα. Εβραϊκές και σιωνιστικές οργανώσεις από τη γείτονα προσήλθαν και εκπρόσωποί τους βαθιά συγκινημένοι πληροφορήθηκαν τα γεγονότα και απέτισαν φόρο τιμής.
Ελπίζω πως η εκδήλωση θα αποτελέσει την αρχή για ουσιαστικό ιστορικό διάλογο και τακτοποίηση εκκρεμοτήτων ανάμεσα στις δύο χώρες με ιδιαίτερη έμφαση στην επιστροφή των λεηλατημένων πολιτιστικών αγαθών από τη Βουλγαρία. Αφού δεν τα καταφέραμε μόνοι, ας εκμεταλλευτούμε το ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Η παρουσία ωστόσο μελών της εβραϊκών κοινοτήτων από τη Βουλγαρία ανέδειξε με ενάργεια το βαρύ πολιτιστικό πλήγμα που προκάλεσε το Ολοκαύτωμα και ο εθνικισμός. Τη γλωσσοκάθαρση! Στο οθωμανικό πλαίσιο η συνάντηση μελών από βαλκανικές εβραϊκές κοινότητες θα οδηγούσε αυτόματα στην ώσμωση μέσω της κοινής γλώσσας, των λαδίνο ή ισπανοεβραϊκών.
Στα εβραϊκά νεκροταφεία της Καβάλας είχαμε όμως ελληνικές και βουλγαρικές κοινότητες με μέσο επικοινωνίας τα αγγλικά ή τα γαλλικά! Λέξη δεν ακούστηκε στα λαδίνο! Η πλούσια κληρονομιά με την ισπανική να διατηρεί αρχαϊκά στοιχεία, εμπλουτισμένη με εβραϊκά, τουρκικά και κατά τόπους γλωσσικά ιδιώματα, έχει πάψει πια να μιλιέται και να ακούγεται στις κοινότητες της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα εκείνες κατά μήκος της Εγνατίας Οδού. Με δεδομένη μάλιστα τη βίαιη δημιουργία εθνικού κανόνα στο Ισραήλ, που ουσιαστικά καταπίεσε τις όποιες υποταυτότητες και ιδιαίτερα τις ελάσσονες, η απώλεια είναι συγκλονιστική!
Το Ολοκαύτωμα στη συγκρότηση και την εκτέλεσή του είναι γεγονός που θέτει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με την κτηνωδία του. Για την περίπτωση όμως των κοινοτήτων που χάθηκαν στην περιοχή, και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, εκείνων δηλαδή που ήταν ένα πραγματικό υβρίδιο μεσογειακού ή και ευρωπαϊκού πολιτισμού, το έγκλημα δεν είναι μόνο κατά της ανθρωπότητας, αλλά και πολιτιστικό και μάλιστα διαρκές και επώδυνο!
πηγή: efsyn.gr
*Ο Μιχάλης Λυχούνας είναι αρχαιολόγος
