γράφει ο
Κώστας Παπακοσμάς
Ο Αύγουστος του 1916 ήταν μαρτυρικός για την πόλη της Καβάλας . Οι Καβαλιώτες έβλεπαν σε διάστημα μόλις τεσσάρων χρόνων, από το 1912, τα Βουλγαρικά στρατεύματα να εισέρχονται για δεύτερη φορά στην πόλη. Αυτή την φορά έχοντας την υποστήριξη των Γερμανικών δυνάμεων. Από τον Μάιο του ίδιου έτους όλα τα γεγονότα ήταν αρνητικά για την τύχη της Καβάλας. Στην ..άλλη άκρη της γης .. στην μακρινή Αυστραλία, οι εφημερίδες: “ The Argus” ,και “The Australasian” της Μελβούρνη, η “Daily Herald” της Αδελαίδας, “The Telegraph” (Brisbane) και πολλές άλλες γράφουν με κάθε λεπτομέρεια τα τεκτενόμενα στην Καβάλα.
Αναφέρονται στις στρατιωτικές κινήσεις των αντιμαχόμενων πλευρών, στην στάση της Ελληνικής κυβέρνησης στην αιχμαλωσία του Σώματος Στρατού αλλά και στην τύχη του πληθυσμού της πόλης. Μαθαίνουμε ότι χιλιάδες ήταν αυτοί που προσπαθούσαν να φύγουν από την πόλη και προσέγγιζαν την Θάσο και μετά την Θεσσαλονίκη. Διαβάζουμε για την “ανταρσία” του ταγματάρχη Χριστοδούλου και την δημιουργία στρατιωτικού σώματος που έφυγε από την Καβάλα με κατεύθυνση τον Βόλο και την Θεσσαλονίκη.
Οι εφημερίδες της Αυστραλίας επικαλούνται τηλεγραφήματα Αγγλικών πρακτορείων ειδήσεων και γράφουν και για τον βομβαρδισμό στρατιωτικών εγκαταστάσεων της Καβάλας από το Αγγλικό ναυτικό.
Στην Αθήνα οι δύο κύριοι και αντίθετοι πόλοι διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής ήταν ο Πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄. Για τον Βενιζέλο η έξοδος της Ελλάδος από την ουδετερότητα και η συμμαχία με την ΑΝΤΑΝΤ ήταν αποτέλεσμα αφενός μεν μιας μακροχρόνιας παράδοσης συμμαχιών της Ελλάδος με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία και αφετέρου διότι διέβλεπε την τελική επικράτησή τους. Ο Κωνσταντίνος όμως έχοντας θαυμασμό για την οργάνωση και την υπεροχή του Γερμανικού στρατού (είχε σπουδάσει στη Γερμανία, είχε σαφώς επηρεαστεί από τη γερμανική κουλτούρα, ενώ είχε παντρευτεί την αδελφή του Κάιζερ, ο οποίος του είχε απονείμει και τον βαθμό του Στρατάρχη του γερμανικού στρατού), πίστευε στην τελική νίκη του Άξονα και προσπαθούσε να καλύψει την πολιτική αυτή επικαλούμενος πως έπρεπε η Ελλάδα να παραμείνει ουδέτερη.
Η τελική κατάληξη του διχασμού ήταν να χαθεί στην κυριολεξία, εθνικός έλεγχος της Ελλάδος και οι μεν Άγγλοι μαζί με τους Γάλλους να αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη, με σκοπό να βοηθήσουν τις Σερβικές δυνάμεις (που εν τω μεταξύ είχαν υποστεί ήττα από Αυστριακούς και Βουλγάρους και είχαν υποχωρήσει στην Κέρκυρα), να οργανώσουν την αντεπίθεσή τους με σκοπό την απόκρουση τους και την ανακατάληψη του εδάφους των. Από την άλλη μεριά οι Βούλγαροι και οι Γερμανοί ήθελαν και πίεζαν τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και την υποχείρια κυβέρνησή του (μια και ο Ελ. Βενιζέλος είχε παραιτηθεί καθώς διαφωνούσε με τον ρόλο που ανέλαβε ο βασιλιάς στην εξωτερική πολιτική έξω από τις συνταγματικές προβλέψεις), για δημιουργία μετώπου με την ΑΝΤΑΝΤ στο χώρο του Ν. Σερρών στην έξοδο των στενών του Στρυμόνα στο Ρούπελ.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν, μετά από παλινωδίες του Βασιλιά Κωνσταντίνου, των Ελληνικών πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, η κατάληψη από τους Βουλγάρους το 1916 των Νομών Δράμας - Καβάλας και Σερρών . Ο θάνατος χιλιάδων κατοίκων της περιοχής, η ομηρεία -αιχμαλωσία και η μεταφορά τους στη Βουλγαρία για καταναγκαστική εργασία ενίσχυσης των υποδομών της Βουλγαρίας, η δέσμευση όλων των αγροτικών προϊόντων (κλάπηκαν τεράστιες ποσότητες κατεργασμένου καπνού, ειδικά από τους Γερμανούς), χρημάτων και οικοδομικών υλικών για τις ανάγκες του βουλγαρικού στρατού και το πιο συγκλονιστικό η αιχμαλωσία του 4ου Σώματος Στρατού, που έδρευε στην Καβάλα και η μεταφορά του στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας.
Όλα αυτά τα γεγονότα που αφορούσαν ουσιαστικά και τις εξελίξεις στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο απασχολούσαν τον Παγκόσμιο τύπο. Ειδικά η .. τύχη της Καβάλας έγινε πρωτοσέλιδο σε Αγγλικές και Αμερικανικές εφημερίδες αλλά και πολλές άλλες της Ευρώπης. Αυτό που διαπιστώνουμε σήμερα , από τις σχετικές μας έρευνες στο διαδίκτυο , είναι οι μεγάλες αναφορές στην Καβάλα από τις Αυστραλιανές εφημερίδες της εποχής. Μέσα από τον ιστότοπο “Trove”.
“Εξερευνώντας” καταπληκτικές συλλογές από αυστραλιανές βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια, μουσεία, γκαλερί και αρχεία, όπου υπάρχουν ψηφιακά αντίγραφα εφημερίδων, κυβερνητικών εφημερίδων, χαρτών, περιοδικών και ενημερωτικών δελτίων της εποχής εκείνης, μαθαίνουμε για την ιστορία του τόπου μας.
Φόρος τιμής με την δημοσίευση αυτή και στον αείμνηστο Νικόλαο Ρουδομέτωφ, το Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, έφερε, πριν μερικά χρόνια, στο φως της δημοσιότητας τα πρακτικά της Διεθνούς Επιτροπής, παρουσιάζοντάς τα σε τρεις τόμους . Η επιτροπή εκείνη είχε επιφορτισθεί με το έργο της διεξαγωγής ανακρίσεων σχετικά με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, τα χρόνια εκείνα (1916-18). Η έρευνα της Διεθνούς Επιτροπής, έχει όλα τα στοιχεία της αντικειμενικότητας και της σοβαρότητας, ώστε να αποτελέσει μια ισχυρή και αδιάβλητη βάση για τη μελέτη της τοπικής μας ιστορίας κατά την περίοδο αυτή. Οι ομαδικές καταδίκες σε θάνατο από ασιτία ολόκληρων πόλεων και οικισμών ήταν γενοκτονία σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Ανατολικής Μακεδονίας.
Τραγικό γεγονός ήταν και οι απαγωγές μικρών παιδιών και η κατακράτησή τους στη Βουλγαρία και μετά τη λήξη του πολέμου. Ακόμη, θύματα λεηλασιών από βουλγαρικές συμμορίες υπέστησαν τα μοναστήρια της Εισοσιφοίνισσας Παγγαίου, του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, της Αρχαγγελιώτισσας στην Ξάνθη των Σαράντα Εκκλησιών του Μελενίκου, όπου Εκκλησιαστικοί και αρχαιολογικοί θησαυροί κλάπηκαν και εξαφανίστηκαν. Λεηλασία υπέστη και η βιβλιοθήκη στο Ιμαρέτ στην Καβάλα.
Οι πηγές για την συγγραφή του κειμένου αυτού ήταν το : Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
Η Εφημερίδα “Παρατηρητής” Σερρών.
Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας – κοινότητα Trove.
Το Αρχείο του Βρετανικού Πολεμικού Μουσείου.