Τα υψηλά ποσοστά νιτρικών στους Φιλίππους, Ζυγό και Κρυονέρι καθιστούν αναγκαία τη σύνταξη σχεδίου δράσης απονιτροποίησης και την άμεση ένταξη της περιοχής στο σχετικό, επιδοτούμενο για τους αγρότες πρόγραμμα. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα ερευνών έχουν δείξει ότι τα εκπλύματα νιτρικών γεωργικής προέλευσης και ο ρυθμός δημιουργίας τους είναι συνάρτηση της χρήσης γης (του είδους της καλλιέργειας), του ύψους της βροχόπτωσης και άλλων φυσικών ή ανθρωπογενών παραγόντων.
Οι κύριες πηγές νιτρορύπανσης προέρχονται κατά κύριο λόγο από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Τη σημαντικότερη πηγή νιτρορύπανσης αποτελούν οι πάσης φύσεως αγροτικές δραστηριότητες, γεωργικές και κτηνοτροφικές. Η υπέρμετρη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων με σκοπό τη βελτίωση της παραγωγής έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων νιτρικών ενώσεων στο υπέδαφος. Οι υψηλές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων παρατηρούνται όχι μόνο σε περιοχές με αυξημένη γεωργική δραστηριότητα, αλλά επίσης και σε περιοχές όπου παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση ζωικών αποβλήτων.
Ειδικά για την Ελλάδα, η εντατικοποίηση της γεωργίας τελευταίες δεκαετίες σε συνδυασμό με την υπερβολική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων, είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της νιτρορύπανσης στα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Τα νιτρικά ιόντα είναι ευκίνητα και μπορεί να μετακινηθούν από τους επιφανειακούς εδαφικούς ορίζοντες στα βαθύτερα στρώματα και στη συνέχεια στον υπόγειο υδροφορέα. Στα υπόγεια ύδατα, η νιτρορύπανση εμφανίζεται κυρίως με τη μορφή αθροιστικής συσσώρευσης νιτρικών, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνουν σε επίπεδα που είναι απαγορευτικά για τη χρήση του νερού για σκοπούς ύδρευσης.
Ως οριακή τιμή έχει καθορισθεί από την Ελληνική και Διεθνή νομοθεσία η συγκέντρωση των 50 mg/L, ωστόσο ακόμα και σε μικρότερες συγκεντρώσεις (μεγαλύτερες από 25 mg/L) δημιουργείται προβληματισμός για μακροχρόνια χρήση του νερού για πόση. Νομοθετικό πλαίσιο & Ευπρόσβλητες ζώνες στην Ελλάδα Σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης» η οποία εναρμονίστηκε με την Εθνική Νομοθεσία με την ΚΥΑ 161690/1335/1997 (ΦΕΚ Β’ 519/25-6-1997) η χώρα μας δήλωσε ως ευπρόσβλητες ζώνες αρκετές περιοχές οι οποίες επικαιροποιήθηκαν με ΚΥΑ που ακολούθησαν (ΚΥΑ 20419/2522/18-9-2001 - ΦΕΚ 1212B/14-9-2001, ΚΥΑ 24838/1400/Ε103 - ΦΕΚ 1132Β/6-6-2008, ΚΥΑ 106253/08.11.10 - ΦΕΚ 1843 Β, ΚΥΑ 190126/17.04.2013 - ΦΕΚ 983 Β/23.04.2013). Η Ελλάδα υιοθέτησε ένα ζωνικό πρόγραμμα μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης με βάση τις περισσότερο «επικίνδυνες» περιοχές. Προγράμματα Δράσης απονιτροποίησης εφαρμόζονται ήδη σε πολλές περιοχές της χώρας, όχι όμως και στην περιοχή της Καβάλας, όπου δεν εκπονήθηκε το προβλεπόμενο από τις υποχρεώσεις της Οδηγίας, Πρόγραμμα Δράσης, παρά το γεγονός ότι επίσημες μελέτες δείχνουν αυξημένα νιτρικά σε περιοχές όπως αυτή των Φιλίππων, του Ζυγού και του Κρυονερίου.
Κώδικας ορθής γεωργικής πρακτικής
Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» θεσπίστηκε με την αρ. 85167/820/20-3- 2000 Υπουργική Απόφαση ο ‘‘Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την προστασία των νερών από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης’’ (ΦΕΚ Β 477/6-4-2000). Ο σκοπός του Κώδικα σε ότι αφορά τα λιπάσματα και ειδικότερα τα αζωτούχα, είναι να βοηθήσει τους γεωργούς να εφαρμόσουν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον.
Ιδιαίτερα ο κώδικας στοχεύει:
• στην αποτροπή της ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τη συσσώρευση νιτρικών λόγω βαθιάς διήθησης ή επιφανειακής απορροής.
• στην παροχή οδηγιών για τη σωστή διαχείριση των νερών (συστήματα άρδευσης, τρόποι εφαρμογής, εξοικονόμηση νερού, κ.λ.π).
• στον χειρισμό - διάθεση των κτηνοτροφικών αποβλήτων με στόχο πάντα την προστασία του περιβάλλοντος και της Δημόσιας υγείας.
Συμπερασματικά
Τα κριτήρια για την εφαρμογή προγράμματος μείωσης των επιπέδων νιτρορύπανσης έχουν να κάνουν με τις υφιστάμενες γεωργικές χρήσεις, με την ευαισθησία των γεωλογικών σχηματισμών στη νιτρορύπανση, τις εδαφολογικές κλίσεις και την εξάντληση του υπόγειου υδροφορέα, σε συνάρτηση ασφαλώς με τα ήδη μετρήσιμα επίπεδα νιτρικών. Στην Καβάλα και ειδικότερα στις περιοχές που προαναφέρθηκαν, τα κριτήρια αυτά επιβάλλουν την άμεση ένταξη σε πρόγραμμα απονιτροποίησης.
Η Καβάλα δεν έχει την πολυτέλεια πλέον να απουσιάζει απ’ τις περιοχές εφαρμογής του προγράμματος και προς τούτο πρέπει να συμπαραταχθούν/συστρατευθούν όλοι οι αρμόδιοι φορείς και αφού μελετηθούν όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες. Eν' όψει της επικείμενης αναθεώρησής του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Ανατολικής Μακεδονίας όλα τα παραπάνω οφείλουν να αντιμετωπιστούν ως προκλήσεις για την αναβάθμιση της ποιότητας των υδάτων, λαμβάνοντας υπόψη και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η συνολική αξιολόγηση και ιεράρχηση των προτεινόμενων μέτρων (που είτε προβλέπονται στο πρόγραμμα μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Ανατολικής Μακεδονίας, είτε όχι), με βάση τη σχέση κόστους-οφέλους αποτελεί προϋπόθεση για την ορθολογική χρήση των διαθέσιμων πόρων.
Δρ. Γεώργιος Δ. Μπαζδάνης
Μηχανικός Ορυκτών Πόρων Πολυτεχνείου Κρήτης
